Vergeling bij verf en hoe je dat kunt vermijden

Technische oorzaak van vergeling

Vergeling treedt vooral op bij solventgedragen verven zoals lak op basis van alkydhars, en in mindere mate bij watergedragen lakken met alkydemulsie als bindmiddel. De kern van het probleem ligt bij de oliecomponenten van alkydhars (lijnolie, sojaolie of ricinusolie). Vooral bindmiddelen die onverzadigde vetzuren bevatten zoals (vooral) linoleenzuur reageren tijdens het uitdrogen met de zuurstof uit de lucht, waardoor een vervelende gele kleur ontstaat. Deze vergeling wordt door daglicht normaal deels weer afgebroken, maar op plekken zonder daglicht – zoals binnenin kasten, onder bloempotten of in lommerrijke nissen en hoeken – accumuleert de vergeling (het fenomeen wordt aangeduid als ‘donkervergeling’) en neemt met de tijd toe. Glanzende verven bevatten meer bindmiddel en zijn dus gevoeliger voor vergeling dan matte verven. Bovendien zijn verwarmingspunten extra gevoelig door thermische versnelling van reactieprocessen. Acrylverf vergeelt niet. Acrylbindmiddelen polymeriseren immers hoofdzakelijk via waterverdamping en coalescentie (fysische droging, geen oxidatie) en bevatten dus geen geoxideerde olievetzuren, vandaar dat ze niet of nauwelijks vergelen.

Oplossingen en preventie

1. Kies het juiste product: gebruik watergedragen acrylaatverf zonder alkydemulsiebasis; deze zijn krasvast en volledig ongevoelig voor vergeling. Vermijd terpentinegedragen lakken binnenshuis, zeker op plaatsen waar weinig licht valt.

2. Ontwerp en applicatie: zorg voor voldoende daglicht op opgelakte oppervlakken. Waar mogelijk ontwerp ruimtes zodat daglicht tot in nissen en hoeken valt. Breng de verflagen niet te dik aan; dikke lagen verhogen risico op alkydreacties. Schuur vooraf goed, reinig met een adequate reiniger en appliceer een geschikte primer om hechting en kleurstabiliteit te verhogen.

3. Controleer de omgevingscondities: vermijd blootstelling van uitdrogende verf aan nicotine, ammoniak, vet, vuil en hoge temperaturen; deze versnellen chemische reacties die vergeling veroorzaken.
4. Productkeuze voor renovatie: bij reeds vergeelde oppervlakken is reinigen zinloos: de vergeling zit in het bindmiddel en kan enkel door overschilderen met de juiste, niet-vergelende lak aangepakt worden.

Chemische mechanismen achter vergeling

1. Oxidatie van vetzuren: tijdens en na het aanbrengen van alkydverf treedt oxidatie van de oliecomponenten (vooral onverzadigde vetzuren zoals linoleenzuur) op zodra ze in contact komen met zuurstof uit de lucht. Deze oxidatieve droging leidt tot vorming van gele of bruinige kleurdragende verbindingen in het bindmiddel.
2. Structuurveranderingen: door de oxidatie ontstaan reactieve carbonyl- en chromofore (kleurdragende) groepen in de polymeren van het bindmiddel. Dit veroorzaakt een verschuiving in het lichtabsorptiespectrum, waardoor de verf geel gekleurd wordt.
3. Invloed van daglicht: UV-straling kan gedeeltelijk deze gelering omkeren, maar zonder daglicht zet het proces zich door (= donkervergeling). UV en zichtbaar licht breken kleurdragende vergelingsproducten af via fotochemische reacties (fotobleaching), waardoor de vergeling wordt verminderd. Afwezigheid van licht zorgt er evenwel voor dat deze oxidatieproducten persistent blijven, wat resulteert in langdurige geelverkleuring van verf en andere coatingmaterialen.
4. Versnelde reactie door chemicaliën: stoffen zoals ammoniak, nicotine en sommige schoonmaakmiddelen kunnen het oxidatieproces verder stimuleren, wat leidt tot snellere of sterkere vergeling.